De Nederlandse kaasstad bij uitstek maar Alkmaar heeft meer: een prachtig oud centrum waar het nog gezellig shoppen is. Hier gaan kunst, cultuur en bedrijvigheid hand in hand!

Het Alkmaardermeer is van oorsprong, net als het grootste deel van Holland, veengebied ontstaan uit moeras. In de middeleeuwen ontgon men het veen tot landbouwgebied. Hiervoor werden sloten gegraven om het overtollige water weg te laten lopen naar de veenrivier die door het gebied stroomde. Uitdroging was de oorzaak dat het veen op de lange duur steeds meer inklonk. Bij storm en hoogwater konden hele stukken land langs de rivier wegspoelen, daardoor ontstond er steeds meer open water. Dit bereikte een hoogtepunt bij de Allerheiligenvloed van 1170. Door de gevolgen van die vloed heeft het Alkmaardermeer net als veel andere meren in Noord-Holland grotendeels zijn uiteindelijke vorm gekregen. In de lengterichting van het huidige Alkmaardermeer liep een rivier die onder andere het Oer-ij met de Schermer verbond. Een rivier die erop aansloot was de Stierop die naar het Starnmeer stroomde. Het is zeer waarschijnlijk dat er mensen woonden langs de rivier waaruit het Alkmaardermeer is ontstaan. Van deze nederzettingen is echter niets meer terug te vinden. Er bevinden zich wel een aantal eilandjes in het meer die restanten zijn van het land dat er vroeger lag. Voorbeelden zijn de "Saskerlij", de "Nes" en de "Dijker Hemme". In de loop der eeuwen is het deel van het Oer-ij dat op het Alkmaardermeer uitkwam geleidelijk aan dichtgeslibd en in de 17e eeuw is de Schermer drooggemalen.

Huisduinen is de oudste kern van de huidige gemeente. Later ontstond Den Helder. In de 19e eeuw kende Den Helder een grote bloei door de aanwezige marine. De stad breidde uit richting het oosten, waar de havens lagen. De historische binnenstad ("De Oude Helder") lag ten westen van het huidige centrum. Deze binnenstad werd in 1944 door de Duitsers afgebroken. Het huidige Den Helder heeft daarom een relatief moderne aanblik met vooral 19e en 20e-eeuwse panden.

Enkhuizen staat bekend als de 'Haringstad' vanwege haar verleden als centrum voor de haringvisserij. De stad is, onder meer vanwege de watersport, een belangrijk toeristisch centrum (jachthavens, Sprookjeswonderland, Zuiderzeemuseum).

De plaatsnaam Haarlem is waarschijnlijk een verbastering van Haarloheim. Het in het Nederlands verouderde heim hangt samen met heem, dat "woonplaats" betekent. De naam als geheel betekent waarschijnlijk "woonplaats gelegen op een hoge zandgrond (haar) in het bos (lo)". Of dit de precieze oorsprong is van de naam, is echter niet helemaal duidelijk. Dit komt doordat het woord haar destijds veel verschillende betekenissen had.

De gemeente beslaat een gebied dat in de loop van de eeuwen is ingepolderd nadat het in de middeleeuwen grotendeels door de zee was verzwolgen. Een deel van de gemeente maakte lange tijd deel uit van de Zuiderzee, de voormalige gemeente Niedorp ligt binnen de Westfriese Omringdijk terwijl Wieringen lang een eiland is geweest. Dit eiland verkreeg tegelijk met Texel in 1432 stadsrechten. Ook in het gebied binnen de Westfriese Omringdijk verkregen verschillende dorpen stadsrechten. Zo kregen de dorpen Barsingerhorn en Haringhuizen samen als stede Barsingerhorn stadsrechten, terwijl de stede Niedorp gevormd werd door de dorpen Nieuwe Niedorp en Oude Niedorp. Winkel verkreeg afzonderlijk een stadsrecht in 1415. Ze maakten deel uit van een hele reeks plattelandssteden in West-Friesland. Wieringen hield in het begin van de 20e eeuw op te bestaan als eiland door de inpoldering van het Wieringermeer. Vanaf Wieringen verbindt de Afsluitdijk de gemeente met de provincie Friesland. Het gebied van de gemeente Hollands Kroon is van oudsher gericht op land- en- tuinbouw. De bloembollenteelt rond Breezand en het kassengebied Agriport in de Wieringermeerpolder zijn daar eigentijdse voorbeelden van.

Over de herkomst van de naam Hoorn - in oude spelling ook Horn(e) of Hoirne - doen vele mythes de ronde. De naam Hoorn is volgens oude Friese legenden afgeleid van de stiefzoon van koning Radboud, met de naam Hornus. Andere verhalen dat de naam Hoorn afkomt van een uithangbord met een posthoorn, dat begin 14e eeuw aan een van de etablissementen aan de Roode Steen hing. Een derde variant stelt dat de naam Hoorn afgeleid is van de hoornvorm van de eerste havens.

Al in 1848, lang voor het graven van het Noordzeekanaal, publiceerde de journalist Simon Vissering (later hoogleraar en minister in het kabinet Van Lynden van Sandenburg) een artikel waarin hij een bootreis van Amsterdam naar "IJ-muiden" (= mond van het IJ) beschreef. Nadat het kanaal in 1876 voltooid was, werd de nieuwe plaats die toen ontstond, als eerbetoon aan hem IJmuiden genoemd.

Op 25 februari 1355 – de dag na Sint Matthijsdag – verkreeg Monnickendam van de graaf van Holland handvesten en privileges, ook wel stadsrechten genaamd. Monnickendam vielen belangrijke voorrechten ten deel, waardoor de stad samen met andere steden (van Holland) goed op de kaart kwam te staan. De stad Monnickendam vormde een eigen rechtskring met een eigen wetgeving, een eigen rechtspraak en een eigen bestuur. Dit betekende het begin van verdere groei. Een kerk werd gebouwd op de driesprong Kerkstraat, Noordeinde, Middendam. Tegenwoordig resteert alleen hiervan de Speeltoren. In 1356 werd ook begonnen met de uitbreiding van de stad en omstreeks 1400 werd nabij de huidige Grote of Sint-Nicolaaskerk een klooster gebouwd met de naam Mariëngaarde. De Grote Kerk of Sint-Nicolaaskerk is na 1400 gebouwd. In 1575 werd de ommuring van de stad vervangen door een omwalling met vier poorten en vier bastions. Op het bastion voor de Zuiderpoort werd later de joodse begraafplaats ingericht; daar is een restant van de muur nog aanwezig. Van de rest van de omwalling getuigt alleen de vesting, een wandelpad om het grootste gedeelte van de historische stad. Het is niet zo eenvoudig een volledig beeld te vormen van Monnickendam in de veertiende eeuw, omdat er geen afbeeldingen van bewaard zijn gebleven. Wel weten we dat Monnickendam in die tijd een duidelijke bestuurlijke of economische centrumfunctie en een bevolkingsomvang had, die rechtvaardigden dat het stadsrechten kreeg.

Purmerend is ontstaan als handelsnederzetting voor de visserij en scheepvaart tussen de (nog niet drooggemaakte) meren Purmer, het Beemster en de Wijde Wormer. De naam Purmerend is als volgt te verklaren: “het leght aan ’t eynde van de Purmer, ’t welck een meir oft binnenwater was, maer namaels droogh en tot landt gemaeckt”. Purmerend was rond 1340 een gehucht, maar kwam daarna tot bloei. Willem Eggert mocht in 1410 van graaf Willem de Zesde een eigen kasteel bouwen dat in 1413 gereed kwam; slot Purmersteijn. Na het overlijden van Willem Eggert krijgt zijn zoon Jan Eggert het gezag over Purmerend. Jan Eggert belandde in de Hoekse en Kabeljauwse twist. Zijn vader kon nog net de dans ontspringen, maar Jan Eggert moest een keuze maken tussen beide partijen. Uiteindelijk koos hij de kant van Jacoba van Beieren, zij behoorde tot de Hoeken. Haar oom Jan van Beieren stond in tegenstelling tot Jacoba van Beieren aan de kant van de Kabeljauwen, hierdoor werd Purmerend in feite de vijand van Jan van Beieren. Jan van Beieren droeg dan ook Monickendam en Edam op om het slot van Purmersteijn te verwoesten en daarna wilde hij zijn zoon heer van Purmerend maken. Inmiddels had Jan van Eggert Purmerend al aan zijn zwager Gerrit van Zijl overgedragen, omdat de strijd hem te veel werd. Gerrit van Zijl gaf zich echter niet zo snel gewonnen en eiste ook zijn eigen rechten op. Het is nog steeds niet helemaal duidelijk of het slot Purmersteijn nou in de handen van Gerrit van Zijl is gebleven, of in die van de zoon van Jan van Beieren terecht kwam. Wat wel met zekerheid gezegd kan worden, is het feit dat Gerrit van Zijl Purmerend moest afstaan, omdat hij al zijn geld had uitgegeven aan de oorlog die hij voerde. Purmerend kwam nu in het bezit van Jan II van Montfoort. Na Jan II van Montfoort is Purmerend niet in één familie gebleven, maar zijn er verschillende heren uit verschillende families langsgekomen. Purmerend kreeg in 1434 stadsrechten. Vanaf 1392 bezat de stad twee kloosters, waarvan het St. Ursula het bekendste was; dit bevond zich op de plek van de huidige Koemarkt. De overwinning van de Watergeuzen op de Spanjaarden tijdens de tachtigjarige oorlog maakte in 1572 een einde aan de kloosters. Het kasteel Purmersteijn werd rond 1671 bewoond door Jacob F. Hinlopen; het werd afgebroken in 1741, omdat het in verval was geraakt. Door het verkrijgen van marktrechten kon de stad Purmerend groeien als handelscentrum voor de nijverheid. De stad kreeg het recht op twee jaarmarkten en een weekmarkt, en sinds de 16e eeuw de bekende veemarkt. Van een plaats die voornamelijk gericht was op visserij en scheepvaart was begin 18e eeuw een stad ontstaan met nijverheid als drie brouwerijen, twee jeneverstokerijen, een buskruitmolen, een terpentijnstokerij, beide in het bezit van Jan Frederik Berewout, een zeepziederij, een azijnmakerij, een touwslagerij, een scheepstimmerwerf en drie zaag- en meelmolens. De stad is omgeven door droogmakerijen, zoals de Purmer (die sinds het einde van de 20e eeuw deels tot Purmerend behoort), Beemster en Wormer, die in 17e eeuw werden ingepolderd. De stad werd het marktcentrum van de omgeving, maar het bevolkingsaantal groeide langzaam. Na 1960 is de bevolking gegroeid van ongeveer 10.000 naar ongeveer 80.000 inwoners. De stad ligt gunstig ten opzichte van Amsterdam, waar veel inwoners, vaak voormalige inwoners van de hoofdstad, werken. Purmerend noemt zich met recht al jarenlang Marktstad, maar was in 2003 ook 'Kermisstad van Nederland'. Naast de kermis is Purmerend vooral bekend om haar (vee-)markten. Na de vele veeziekten tussen 1995 en 2001 is de koeien- en schapenmarkt niet meer in de open lucht toegestaan. De veemarkt is daarom verplaatst van het centrum naar het industrieterrein, en is overgegaan in private handen.

De plaats Schagen werd rond 975 al genoemd in diverse teksten, zoals bij een telling van het inwoneraantal; er woonden toen 43 mensen. Schagen wordt dan als Scagha vermeld en verder wordt in de documenten opgetekend dat Schagen zes hoeven overmaakt aan de abdij van Egmond, rond 989. Schagen was toen al de grotere kern van de diverse andere terpen (woonheuvels). Om Schagen heen lag veel water. Mogelijk verwijst de naam Scagha daar ook naar: het kan betekenen "uitstekende punt". Pas een hele tijd later zou er een kustlijn nabij Schagen liggen. Toen de zee zich weer wat terugtrok aan het eind van de 13e eeuw konden de plaatsen in het gebied groeien. Met name de grond rondom Schagen was vruchtbaar en zo bleef het de belangrijkste plaats in het gebied.

Volendam heette oorspronkelijk Follendam. Oorspronkelijk kwam hier de IJe of E, waaraan de plaats Edam lag, in de Zuiderzee. In 1357 groeven de Edammers een kortere verbinding tussen het Purmermeer en de Zuiderzee. Daarna werd voor de oude haven van Edam een dam aangelegd en de oude haven werd dichtgemaakt; vandaar Follendam. Zo kreeg Edam een nieuwe haven, het Oorgat. Al snel vestigden zich hier boeren en vissers. Ook bleven sommige grondwerkers na de beëindiging van het graafwerk achter in het nieuwe ontstane dorp.

Zaandam is in 1811 ontstaan door samenvoeging van de plaatsen Oostzaandam, dat deel uitmaakte van de Banne Oostzaan (en zelf tussen 1795 en 1811 een zelfstandige gemeente was), en Westzaandam, dat deel uitmaakte van de Banne Westzaan. Bij Keizerlijk Decreet van 21 oktober 1811 werd Zaandam door keizer Napoleon Bonaparte per 1 januari 1812 verheven tot stad.

De Zaanse Schans is een trip met de teletijdmachine naar de 18de en 19de eeuw. Vol houten molens, schuren, woningen en musea. Opgetrokken in unieke Zaanse houtbouw-architectuur en stuk voor stuk hierheen verplaatst vanaf 1961.